Gedurende het eerste jaar (2011/2012) hebben we allerlei ideeën met betrekking tot het Ecologisch Stadspark verzameld, geclusterd en ondergebracht in 10 bouwstenen:
- Fietsschakels
- Natuurspeelplekken
- Bos- & beplantingsstructuren
- De Kaardebol, centrum voor ontmoeting
- Natuurvriendelijke oevers
- Natuur en park op Helbergen
- Herkenbare entrees
- Natuurvriendelijk beheer
- Stadslandbouw, volkstuinen en eetbaar groen
- Wandelschakels
Ook is er gebrainstormd over mogelijkheden die betrekking hebben op de rol die het Stadspark kan spelen in de verduurzaming van Zutphen. Alle uitkomsten zijn gebundeld in de notitie ‘Visie op het Ecologisch Stadspark’. Om het gehele visiedocument te lezen, klik hier.
Fietsschakels
Visiedocument 2012
Bij de start van onze Stichting waren er slechts fietspaden tussen de Keucheniusstraat en de Harenbergweg, langs het sportpark Zuidveen (het Jelle Zijlstrapad) en vanuit de Zuidwijken naar de Emmerikseweg, onder de Laan naar Eme door. Een verbinding tussen beide fietspaden ontbrak, waardoor de doorgaande fietser eerst het park uit moest, om er even verderop weer in te gaan. Er was ook geen verbinding tussen de Laan naar Eme en de IJsseldijk bij het gemaal. Het park was dus zo niet in de volle lengte te beleven. Je kon niet van De Kaardebol naar de kinderboerderij fietsen. Dat vonden we een gemis. In onze visie gingen we ervan uit dat de ontbrekende delen zouden worden toegevoegd.
Sinds 2012 gebeurd
In 2015 hebben we met geld van de gemeente de ontbrekende fietsschakel tussen het Jelle Zijlstrapad/Harenbergweg en de Weg naar Vierakker kunnen aanleggen, alsook een pad langs de Pluktuin tussen de Weg naar Vierakker en het fietspad uit de Zuidwijken. In de bouwplannen voor de nieuwe wijk Helbergen is een fietsstraat opgenomen naar de IJsseldijk. Daardoor is het hele park vanaf medio 2018 in de lengte befietsbaar.
Natuurspeelplekken
Visiedocument 2012
In het park was in 2012 al één natuurlijke speelplek: in de voormalige heemtuin tegenover De Kaardebol aan de andere kant van het water. Het was de eerste van Zutphen. Maar wij zagen meer mogelijkheden. Daarom hebben wij op onze visiekaart een aantal zoekgebieden aangegeven, zoals in de nieuwe wijk Helbergen of aan de noordpunt van de Vijver. Voorwaarde was wel dat bewoners individueel of gezamenlijk een initiatief zouden nemen. Er moest wel behoefte zijn aan zo’n nieuwe natuurlijke speelplek.
Sinds 2012 gebeurd
Directe buurtbewoners van het voormalig voetbalterrein Helbergen hebben aangegeven ook speelmogelijkheden te willen voor kinderen in het middenstuk dat als groene ruggengraat is bestemd. Inmiddels is hier door de gemeente enig natuurlijk spelmateriaal beschikbaar gesteld. Ook op Kinderboerderij De Schouw is tegenwoordig spelen met natuurlijke materialen mogelijk en op De Kaardebol is de natuurlijke speelplek uitgebreid. De bestaande natuurspeelplek in de voormalige heemtuin functioneert anno 2018 niet en de gemeente is voornemens deze op te ruimen. Mogelijk kan het weer nieuw leven ingeblazen worden. Als zich (nieuwe) mogelijkheden voor natuurspelen in het park voordoen, zullen we daar zeker aan meewerken.
Bos- & beplantingsstructuren
Visiedocument 2012
Elke natuurlijke bosrand heeft een overgang van bos, via struiken en hoge en lage kruiden naar het omringende grasland. In het park zijn de overgangen tussen bosjes en grasland onnatuurlijk scherp. Maar juist in die mantels (de struiken) en zomen (randen van hoger opgaande kruiden) wemelt het van de vlinders, bijen en zweefvliegen die zich te goed doen aan de bloemen. Dat trekt weer allerlei vogels en vleermuizen aan. Wij willen dus dat de bosjes worden voorzien van zachte, ecologisch waardevolle overgangen: de mantels en de zomen. Ook wilden wij open plekken in het park kleinschaliger maken door nieuwe beplantingen.
Sinds 2012 gebeurd
In 2014 hebben we een meidoornhaag aangeplant op de kale steilrand langs de Pluktuin en in 2015 en 2016 hebben we een bosje met vooral besdragende stuiken en enkele elzen en essen aangelegd bij de kruising van de Laan naar Eme en Emmerikseweg. Op ons verzoek is in het plan voor Helbergen een robuuste groenstructuur opgenomen; deze is inmiddels aangelegd. Tijdens verschillende door ons georganiseerde werkdagen zijn enkele door bramen overwoekerde bosranden naast de Kaardebol vrijgemaakt. Daardoor kreeg onder meer een sleedoornstruweel weer ‘lucht’. In het voorjaar bloeit dit struweel weer volop.
De Kaardebol, centrum voor ontmoeting
Visiedocument 2012
Duurzaamheidcentrum De Kaardebol en het omliggende terrein lagen in 2012 onder vuur: vanwege bezuinigingen wilde de gemeente de exploitatie overdoen aan een derde partij; het moet op eigen kracht verder. Wij stelden daartegenover dat het centrum voor de gemeenschap van grote waarde was. Daarom zou het een centrum voor ontmoeting en activiteiten moeten worden, dé centrale plek in het park waar mensen samenkomen en genieten. Het gebouw zou in onze visie moeten worden geëxploiteerd door een horecaondernemer met een ideële doelstelling ten aanzien van duurzaamheid en sociale werkgelegenheid. Daarnaast dienden natuur- en milieueducatie en leren voor duurzaamheid belangrijke functies van het gebouw en het buitenterrein te blijven. Bovendien zou er plaats moeten blijven voor de jeugdtuinen en voor de vele vrijwilligers die bij De Kaardebol betrokken zijn. Ook het initiatief van de Erve Eme om de (nagebouwde) middeleeuwse boerderijen meer onder de aandacht te brengen sprak ons erg aan. Mogelijk kan ook het beheer van het park vanuit De Kaardebol plaatsvinden, zo meenden we in 2012.
Sinds 2012 gebeurd
Tijdens het aanbestedingstraject voor De Kaardebol heeft onze stichting een actieve rol gespeeld bij het vinden van een geschikte nieuwe huurder, die paste bij onze visie. De aanbestedingsprocedure van de gemeente resulteerde er in dat de exploitatie in 2014 in handen werd gegeven van Atelier3D: een coöperatie van duurzame initiatieven. Als Stichting waren we tevreden met deze keuze van de gemeente en hebben we ons als lid van deze coöperatie aangemeld. Andere leden zetten zich in voor bijvoorbeeld horeca, natuur- en milieueducatie, behoud van de jeugdtuinen, etc. Als snel na de start van Atelier3D ontstond er brand in het hoofdgebouw van De Kaardebol. Het heeft wel bijna twee jaar geduurd voordat het gebouw herbouwd was en kon worden gebruikt. Ondertussen bleek dat Atelier3D vanwege het ontbreken van een horecapartner financieel niet levensvatbaar was en is besloten de huur op te zeggen. Daarna heeft Driekant Buiten kortstondig de exploitatie uitgevoerd, ook dit contract is beëindigd. Op dit moment is het voornemen dat een stichting onder aanvoering van Cambio (een onderdeel van Circulus-Berkel) verder gaat. De ruimten worden grotendeels verhuurd aan instanties die goed passen bij het doel en de activiteiten in de buitenruimte gaan ook grotendeels door. Cambio zal een gebruikerscoöperatie opzetten die het gebouw en het terrein gaat beheren.
In het hoofdgebouw wordt onder andere een ruimte gehuurd door het Baudartius College en het Stedelijk voor praktijkonderwijs in de natuur. Dat is een initiatief dat wij als stichting erg mooi vinden.
Natuurvriendelijke oevers
Visiedocument 2012
De meeste oevers van de beide beken die door het Emerpark stromen, de Onderlaatse Laak en het verlengde ervan, de Schouwlaaksebeek of Schouwlaak, zijn kaal, steil en ecologisch vrijwel zonder waarde. In 2012 bepleitten wij dat langs deze oevers minder steile walkanten en rietzomen zouden worden aangelegd. Dergelijke natuurvriendelijke oevers bieden schuil- en nestelgelegenheid voor watervogels en er kunnen bijzondere planten groeien. De begroeiing helpt bovendien om het water te zuiveren.
Sinds 2012 gebeurd
In september 2013 is er contact gelegd met het Waterschap Rijn en IJssel en Hogeschool Larenstein over het maken van een plan voor natuurvriendelijke oevers. Dit is als opdracht door studenten uitgewerkt. De beoogde locatie was het traject achter de flats van de Beethovenstraat. Het project kwam in een stroomversnelling toen het Waterschap besloot om de damwanden op dit traject te vervangen. De gemeente wilde graag het hemelwater van de Beethovenflats afkoppelen van het riool en het water via een aantal ondiepe plekken in het grasveld (wadi’s) naar de laak laten stromen. Ook de eigenaar van de flats, woningbouwvereniging Ieder1, stond hier positief in vanwege de regelmatig terugkerende wateroverlast door een overbelast riool. De bewoners van de flats wilden in meerderheid de populieren voor hun huis weg. Onze stichting heeft de kans aangegrepen om hier een echt project van te maken. We hebben de partijen om tafel gebracht en in de flats verschillende voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd. In december 2016 was de natuurvriendelijke oever klaar. De damwandplanken, van zwaar azobe-hout hebben dankzij ons allemaal een goede tweede bestemming gekregen.
Nu dit project succesvol is uitgevoerd hebben we in het kader van het zogeheten ‘Blauwboek’ voorgesteld om ook andere delen van de Onderlaatse en Vierakkerse Laak van een natuurvriendelijke oever te voorzien.
Natuur & park op Helbergen
Visiedocument 2012
Voormalig sportpark Helbergen vormt, direct gelegen aan de IJssel, de toegangspoort tot het ecologisch stadspark, en is daarom van doorslaggevend belang voor de toegankelijkheid van het park. Eén van de directe aanleidingen voor de initiatiefgroep om de plannen voor het park anno 2012 concreet te maken was de wens om deze nieuwbouwwijk te voorzien van een robuuste, permanente groenstructuur en van een fietspad naar de dijk. Vanwege de ingezakte huizenmarkt is een eerste instantie begonnen met alleen het noordelijke deel langs de Laak te bebouwen.
Sinds 2012 gebeurd
In het voorjaar van 2013 heeft de gemeente aangegeven dat het voormalig voetbalterrein Helbergen in drieën opgesplitst wordt. Het noordelijk deel heeft een directe bouwbestemming, het zuiden krijgt een tijdelijke invulling (wellicht wordt dit over een aantal jaren bebouwd) en de groenstrook daartussen heeft als bestemming… ecologisch stadspark! Vanuit het ecologisch stadspark hebben we actief meegedacht met het stedenbouwkundig team dat door de gemeente was ingehuurd. De groenstrook ligt er intussen en het fietspad wordt binnenkort aangelegd.
Herkenbare entrees
Visiedocument 2012
Het park heeft veel ingangen en toch zijn die lang niet altijd bij iedereen bekend. Om de herkenbaarheid te vergroten bepleitten wij dat er bij de ingangen herkenbare elementen komen, te beginnen bij de belangrijkste ingangen. Wij denken aan halfronde muurtjes die door buurtbewoners en andere vrijwilligers worden gestapeld van afvalstenen. Elk muurtje wordt anders en toch zijn ze herkenbaar als toegangspoort tot het gebied. Zowel herkenbare entrees als eenzelfde soort bewegwijzering, bankjes, etc. dragen bij aan een samenhangend geheel. Hiervoor willen we een soort huisstijl ontwikkelen en op termijn lokale deskundigen vragen om suggesties en –waar mogelijk – deze samen met buurtbewoners of speciale doelgroepen uit te voeren.
Sinds 2012 gebeurd
Die stapelmuurtjes liggen er nog niet. Maar bij de belangrijkste ingangen staan nu wel paaltjes met het logo van het Emerpark. Die zijn gemaakt van de damwandplanken uit de Schouwlaak die zijn vrijgekomen bij de aanleg van de natuurvriendelijke oever.
Op de parkeerplaats bij de Kaardebol en bij de kinderboerderij hebben we in samenwerking met het IVN nieuwe informatieborden geplaatst over het Emerpark en het David de Gorterpad.
Natuurvriendelijk beheer
Visiedocument 2012
Hoewel er al het nodige aan ecologisch beheer gebeurt, is er nog veel winst te behalen door het huidige beheer te optimaliseren voor de planten en dieren die er (kunnen) leven. Sommige strak gemaaide grasvelden zouden minder vaak gemaaid kunnen worden; van gazon tot bloemenweide. Ook zou het ecologisch enorm waardevol zijn als het maaien voortaan niet met machines, maar bijvoorbeeld met een echte schaapskudde gebeurt. Er is geen plaats voor een permanente schaapskudde, maar je kunt een schaapskudde tegenwoordig ook voor een paar weken huren, met schaapsherder en al. Dat levert ecologisch verrassend leuke resultaten op en het is natuurlijk leuk om te zien. Op dit moment wordt een deel van de groene onderhoudswerkzaamheden met licht verstandelijk gehandicapte mensen uitgevoerd door Stichting Zozijn. Het werkvoorzieningenschap Delta ziet eveneens kansen om mensen met afstand tot de arbeidsmarkt in te zetten voor het beheer van het park. Van daaruit kunnen hun werknemers via een re-integratietraject en onder begeleiding doorstromen naar functies buiten het stadspark. Mogelijkheden zijn onderhoudswerkzaamheden aan gebouwen, terreinen, voorzieningen, paden, afrasteringen, speelvoorzieningen, meubilair, etc. Maar ook eventuele andere dienstverlening op het gebied van schoonmaak, catering, toezicht, etc.
Sinds 2012 gebeurd
Inmiddels zijn wij volop in gesprek met de gemeente over het beheer van het Emerpark. Ook hebben wij tegenwoordig een onderhoudsgroep die elke maand een zaterdagochtend zelf aan het werk gaat. Daarnaast organiseren wij twee keer per jaar een werkdag in het kader van NL Doet (in maart) en in het kader van de nationale natuurwerkdag (in november). We hebben goede afspraken over het beheer van de voormalige heemtuin, een ecologisch waardevol gebiedje nabij De Kaardebol. En op dit moment werken we met Vlindertuin De Kas, de Hommelbeweging en het IVN aan een meer insectenvriendelijk beheer. Wij hebben de gemeente uitgedaagd om het Emerpark in te zetten als proeftuin voor het ecologisch beheer in de hele gemeente. Daar werken we nu gezamenlijk aan.
Stadslandbouw, volkstuinen en eetbaar groen
Visiedocument 2012
Wij hebben op de kaart een aantal gebieden gezet die zich lenen voor stadslandbouw. Net als bij natuurspeelplekken is het ook hiervoor nodig dat er behoefte aan is en dat bewoners zelf het initiatief nemen.
Stadslandbouw is een vorm van kleinschalige tuinbouw door omwonenden. Bewoners van de omringende wijken kunnen er gezamenlijk of individueel hun bloemen, bonen of aardbeien kweken. Zo komt de voedselvoorziening dicht bij de mensen zelf. Het volkstuincomplex naast het Vitensterrein blijft zoals het is en ook de bestaande Pluktuin van Jan van Arragon past prima in ons plan. Een nog simpeler manier is om vrucht- en fruitdragende bomen en struiken in het bestaande bosplantsoen of op grasvelden te verwerken. Daarvan mag dan door omwonenden geoogst worden.
Sinds 2012 gebeurd
In maart 2013 is in het kader van de Nationale Boomfeestdag als eerste een kersenbomenlaantje aangelegd. De kersen leveren inmiddels een overvloedige oogst. Daarnaast zijn op het terrein van het voormalige sportcomplex Helbergen maar liefst vier initiatieven voor volkstuinen van de grond gekomen, alle op ecologische basis: twee volkstuinorganisaties, een permacultuurtuin en de tuintjes van de Vrije School. Ook het al bestaande volkstuincomplex naast het Vitensterrein past goed in dit concept, evenals de Oogsttuin van Jan van Arragon naast de Joodse begraafplaats.
Wandelschakels
Visiedocument 2012
Ook in het wandelpadennet ontbraken er in 2012 nog een paar schakels. In onze visie zaten nieuwe wandelpaden over het schouwpad langs de Onderlaatse Laak tussen de Harenbergweg en de Weg naar Vierakker (langs het Vitensterrein), van de Weg naar Vierakker naar het bruggetje over de Laak en over het huidige sportpark Helbergen (als een onderdeel van een tijdelijke recreatieve infrastructuur).
Sinds 2012 gebeurd
langs de Onderlaatse Laak tussen de Harenbergweg en de Weg naar Vierakker (langs het Vitensterrein), van de Weg naar Vierakker naar het bruggetje over de Laak zijn nu halfverharde fietspaden aangelegd, waar ook veel wandelaars gebruik van maken. Onder regie van de Bijenvereniging en grotendeels betaald uit ons budget, heeft een bestaand maar verwaarloosd graspad rond de bijenstal eveneens een halfverharding gekregen. In de robuuste groenstrook op het voormalige sportcomplex Helbergen zijn verschillende wandelpaden aangelegd.